پیشگیری و کاهش اثرات

زمانیکه متوجه شدید کدام نواحی در معرض خطر هستند و با چه نوع خطراتی روبرو می‌باشند، آنگاه می‌توانید شروع به انجام اقدام‌هایی برای آن‌ها کنید. در کدام نواحی قوانین ساختمانی باید سخت‌تر و جدی‌تر گرفته شوند؟ کدام تاسیسات و تجهیزات باید تقویت سازه‌ای شوند تا بتوانند بهتر در برابر زلزله و سایر خطرات ایستادگی کنند؟ کدام واحدهای مسکونی دارای سقف‌های ضد آتش‌سوزی هستند و کدام واحدها باید به این سیستم‌ها مجهز شوند؟ چه کسانی باید هشدار و اطلاعات لازم در مورد خطرات قریب‌الوقوع را دریافت ککند؟ چه کسانی باید تشویق به تخلیه مکان‌های مسکونی خود در برابر سیل شوند؟

نقشه‌های خطر نشان‌ می‌دهند خطرها در کجا وجود دارند و چه محدوده‌های جغرافیایی را ممکن است تحت تاثیر قرار دهند. با ترکیب این داده‌ها با اطلاعات موجود درباره دارایی‌ها و اموال موجود در آن محدوده شما به راحتی می‌توانید ببینید میزان آسیب‌پذیری چقدر است. بر این اساس آسیب‌پذیرترین نواحی، هدف اصلی اقدامات پیشگیری و کاهش اثرات به شمار می‌آیند.

اقدام‌های پیشگیری و کاهش اثرات به دنبال تلاش برای حذف و یا کاهش احتمال سوانح و بلایا هستند. این اقدام‌ها که به دست خانوارها، بنگاه‌ها یا سازمان‌های عمومی و دولتی صورت می‌گیرند، می‌توانند عواقب احتمالی سوانح غیرقابل اجتناب را تا حدود زیادی کم کرده و خسارات مالی و جانی را به حداقل برسانند.

در بخش عمومی، اقدام‌های مربوط به پیشگیری و کاهش اثرات سوانح اغلب به دست سازمان‌های محلی و منطقه‌ای تهیه و اجرا می‌شوند. در واقع کلیه شهرها و مناطقی که از بودجه‌های عمومی برای مقابله و واکنش نسبت به سوانح برخوردار می‌شوند باید اطمینان دهند که تدابیر لازم را در آینده برای پیشگیری و کاهش اثرات سوانح و بلایا به کار خواهند گرفت.

 آمادگی

اگر کلیه تلاش‌ها برای پیشگیری و کاهش اثرات سوانح را به کار بردید، گام بعدی آن‌است که خودتان را برای سانحه بعدی آماده کنید. کدام تاسیسات خارج از محدوده خطر باید به عنوان پناهگاه و یا محل سکونت موقت انتخاب و به کار گرفته شوند؟ چه مقدار مواد غذایی و آب باید ذخیره شوند و کجا باید این ذخیره‌سازی صورت پذیرد؟ بر اساس این سناریوهای مختلف سانحه، چه مسیرهایی برای تخلیه جمعیت باید مورد استفاده قرار گیرند؟ بهترین مسیرهای دسترسی به بیمارستان‌های خارج از محدوده خطر کدام‌ها هستند و هر کدام از بیمارستان‌ها چه تعداد افراد آسیب‌ دیده را در خود جا خواهند داد؟ نزدیکترین محل مناسب برای نگهداری دام‌ها و حیوانات خانگی کجاست و چه راه‌هایی برای رسیدن به آن‌ها وجود دارد.

فعالیت‌ها و اقدام‌های آمادگی در برگیرنده مواردی می‌شوند که شما را مطمئن کنند که همه امکانات لازم برای واکنش و پاسخ مناسب به سوانح را دارید. در عین حال که این اقدامات شامل ذخیره‌سازی غذا و آب و دارو می‌شوند، زمانی که تشخیص دادید چه نوع خسارات احتمالی را با توجه به خطر و اقدامات پیشگیرانه‌ای که انجام داده‌اید، در اثر یک سانحه دریافت خواهید کرد، در اینصورت می‌توانید حدس بزنید چه نقشه‌های دیگری را نیاز خواهید داشت. اگرچه پیش‌بینی اینکه دقیقا چه نقشه‌ها و چه تعداد نقشه مورد نیاز خواهند بود و چقدر طول خواهد کشید تا بتوان آن‌ها را تهیه کرد، کار مشکلی است ولی میتوانید مکان استقرار افراد و تجهیزات مورد نیاز تیم سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی را مشخص کنید.

مانند بسیاری از فازهای مدیریت بحران و سوانح، مرزگذاری بین برنامه‌ریزی، پیشگیری و آماده‌سازی بسیار مشکل است. بخاطر سادگی در این کتاب کاربرد سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی که مربوط به این سه فاز می‌شوند، گردآوری شده و همگی با عنوان اقدام‌های پیشگیری مورد بحث و توضیح قرار خواهند گرفت.

 واکنش و پاسخ به سوانح

صرف نظر از آنکه یک شهر یا منطقه چقدر آماده است و چه تعداد اقدامات پیشگیرانه در آن به کار گرفته شده است، برخی سوانح و بلایا غیرقابل اجتناب هستند. زمانیکه بحران اتفاق می‌افتد، بر عهده مدیران بحران است که تصمیم بگیرند چگونه به سانحه و بحران روی داده واکنش نشان دهند. نواحی با بیشترین خسارت کجاها هستند؟ کدام نواحی باید تخلیه شوند؟ کدام راه‌ها با آوار بسته شده‌اند؟ مردم و افراد با خصوصیات بهداشتی و درمانی خاص کجاها هستند؟ نیروهای امداد و نجات کجاها باید فرستاده شوند؟

از آن‌جا که مدیران بحران باید قدرت شناسایی مکان دسترسی به افراد، تجهیزات، مواد مورد نیاز، سرپناه‌ها و سایر منابع مورد نیاز برای مدیریت مرحله امداد و نجات را دارا باشند، جریان اطلاعات در طول این مرحله بسیار زیاد و گسترده است. مدیریت بحران بر خلاف فازهای برنامه‌ریزی، آمادگی، پیشگیری واکنش و پاسخ‌گویی به سوانحی که اتفاق افتاده است، نیازمند به فعالیت درآوردن و به جریان انداختن بسیار سریع حجم عظیمی از منابع، امکانات، افراد و اطلاعات است. به گونه‌ای که از هرج و مرج و ناهماهنگی جلوگیری شود. به عنوان مثال، همزمان با شروع دریافت پیام‌ها از مرکز عمیات بحران، کاربران و عاملان باید بتوانند با سرعت به پردازش و انتقال اطلاعات مربوط به ارزیابی خسارات که در تصمیم‌گیری برای مکان‌گزینی واحدهای امداد، مکان‌گزینی پناهگاه‌ها و محل اسکان موقت اهمیت دارند، بپردازند.

توانایی بصری کردن و ترکیب اطلاعات با استفاده از سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی، امکان انجام این کار را فراهم می‌آورد. از آنجا که سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی به خوبی در این مرحله از مدیریت بحران به کار گرفته شده‌اند، تیم‌های مدیریت بحران به سرعت به سمت افزودن واحد سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی به تیم خود هستند. اطلاعات تهیه شده به وسیله سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی به کارشناسان و تصمیم‌گیران امکان گرفتن تصمیم‌های درست‌تر و سریع‌تر در زمینه‌های مختلف تخصیص، توزیع منابع و امکانات را می‌دهد. 

بازسازی و بازگشت به حالت عادی

فاز بازسازی در مدیریت بحران یک فرآیند مستمر و ادامه‌دار است که تا بازگرداندن محدوده آسیب دیده از سانحه به وضعیت عادی و ترجیحا وضعیتی بهتر از گذشته ادامه دارد. همانند سایر فازهای مدیریت بحران مرز مشخصی بین فاز امداد و نجات و بازسازی وجود ندارد و برخی از فعالیت‌ها و اقدامات بخشی از هر دو فاز هستند. به دنبال یک سانحه، بازگرداندن امور به حالت عادی معمولا یک فرآیند دومرحله‌ای است. بازسازی کوتاه‌مدت سعی می‌کند سیستم‌های حیاتی را به حالت عادی بازگرداند، در حالیکه هدف بازسازی بلندمدت، بازسازی کامل شهر و یا منطقه است.

به عنوان مثال، در حالیکه ارزیابی خسارات ناشی از یک سانحه به مدیران بحران کمک می‌کند که نیروهای امداد و نجات را در محل‌های مناسبی متمرکز کنند. این اطلاعات همچنین به آن‌ها کمک می‌کند تا عملیات بازسازی را آغاز کنند، زیرا این داده‌ها نشان می‌دهند که چه تاسیسات و ساختمان‌های مهمی تخریب شده و احتیاج به بازسازی سریع دارند، چه خیابان‌هایی باید از آوار تخلیه شده و مراکز پشتیبانی و ستاد بازسازی کجا باید مستقر شوند.

دوران بازسازی بلافاصله پس از سانحه شروع می‌شود و ممکن است تا سال‌ها بسته به شدت و ابعاد سانحه و خسارات وارده ادامه یابد. صرف‌نظر از اینکه برداشتن آوارها و تمیز کردن فضا چقدر به طول بینجامد، فاز بازسازی معمولا شامل تهیه یکبرنامه، ایجاد و حفظ پشتیبانی سازمان‌های مسئول در تامین مالی و اقدامات بازسازی و نظارت و ارزیابی پیشرفت‌های به عمل آمده در زمینه بازسازی می‌باشد. برنامه‌ریزی بازسازی ممکن است شامل بازگرداندن یک سازمان خاص و یا عناصر اقتصادی، اجتماعی، فیزیکی و محیطی یک ناحیه به حالت عادی باشد.

شبیه به برنامه‌ بازسازی با هدف کارایی بیشتر، سیستم نظارتی بازسازی باید در طول دوره برنامه‌ریزی پیشگیری کامل شده و قبل از وقوع سانحه آماده شود. پیش‌نیازهای عملیاتی مورد نیاز برای یک سیستم نظارتی بازسازی، شامل ایجاد و نگه‌داری اطلاعات به صورت دقیق و درست می‌باشد، به گونه‌ای که کلیه پروژه‌ها را بر حسب خصوصیات و هزینه در بر گرفته و فهرستی از اقدام‌های بازسازی انجام شده در فرآیند بازسازی را شامل می‌شود.

مولفان: علی عسگری، پدرام رخشانی، اکبر اسماعیلی

انتشارات: سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور

دوره آموزشی سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی در مدیریت بحران و سوانح

مدرس: دکتر جوی زاده

مدت دوره آموزشی: 50 ساعت

برای دانلود جزوات و فیلم های رایگان در زمینه GIS وRS به وب سایت زیر مراجعه نمایید:

https://gisland.org/